آرتوپلاستی زانو یا تعویض مفصل زانو یک عمل جراحی ارتوپدی است که بعد از آسیب دیدن اجزای مفصل برای بهبود عملکرد، این اجزاء با اعضای مصنوعی تعویض می‌شوند؛ در بعضی جراحی‌ها یک یا دو جزء عوض می‌شوند و در عمل کامل هر سه بخش مفصل زانو جایگزین می‌گردند.
در 50٪ موارد کشکک نیز تعویض می شود. دلایل تعویض کشکک عبارتند از: پوکی استخوان ، آسیب به کشکک و… تعویض مفصل زانو باعث از بین بردن درد و بازیابی عملکرد قسمت های آسیب دیده مفصل زانو میشود.
دو نوع جراحی تعویض مفصل انجام میشود:
1. آرتوپلاستی کامل زانو (TKA) یا تعویض کامل زانو: در این جراحی هر دو سمت مفصل زانو تحت جراحی قرار میگیرد.
2. جابجایی جانبی مفصل زانو( PKR): این نوع جراحی فقط در یک طرف مفصل زانو انجام میشود.
افراد در سنین شصت تا هشتاد سالگی معمولا به این جراحی نیاز پیدا می‌کنند امّا در سنین پایین‌تر هم احتمال آن وجود دارد، مثلا به علت صدمات ناشی از تصادف. به تشخیص پزشک و بسته به شدت عارضه، گاهی روش‌های دارویی، زانوبند، فیزیوتراپی و تزریق تجویز میشود و در صورتی که هیچ‌کدام از این درمان‌ها مفید واقع نشوند، جراحی تعویض مفصل زانو انجام میشود.
دلایل تعویض مفصل زانو
معمولا علت این عمل تعویض مفصل زانو ، دردهای مزمن و آزاردهنده در این ناحیه و کاهش توان حرکتی است که گاهی با انحراف و پرانتزی یا ضربدری شدن همراه است؛ باید بدانید که شایع‌ترین دلیل این دردها آرتریت می‌باشد که فراگیرترین انواع آن سه دسته هستند:
روماتیسم مفصلی: نوعی از این عارضه آرتریت التهابی است که شایع‌ترین آنها روماتیسم مفصلی است؛ در این اختلال مادة محافظ دور مفاصل ضخیم و ملتهب شده و به همین علت به غضروف صدمه می‌زند، این بیماری در نهایت غضروف را از بین می‌برد و باعث سفت شدن و درد شدید در مفصل زانو میشود.
آرتریت ناشی از ضربه: معمولا بعد از یک آسیب جدی در زانو این عارضه اتفاق می‌افتد؛ گاهی استخوان‌های دور زانو شگستگی پیدا می‌کنند و یا رباط‌های آن پاره می‌شوند که با گذشت زمان به غضروف مفصلی صدمه زده و موجب درد در این ناحیه و کاهش توان حرکتی میشود.
آرتروز زانو: این یک عارضة فرسایشی است که معمولا با بالارفتن سن انسان رخ می‌دهد. افراد بالای 50 سال در معرض این بیماری هستند امّا گاهی در جوانی هم ممکن است اتفاق بیفتد که در آن غضروفِ محافظ استخوان‌های زانو، فرسوده و نرم می‌گردد و موجب ساییده شدن این استخوان‌ها به یکدیگر و در نتیجه درد و سفت شدن این عضو میشود.
فیزیوتراپی تعویض مفصل زانو
گاهی قبل از عمل نیز فرد نیاز به مداخله توانبخشی دارد. فیزیوتراپی می تواند تمرینات را قبل از عمل به بیمار آموزش دهد تا بیمار بتواند روشها را درک کند و پس از عمل بلافاصله آماده تمرین نسخه صحیح از تمرینهای مناسب باشد. همچنین مهم است که وضعیت عملکردی بیمار قبل از عمل بهینه باشد و دچار ضعف عضلانی نباشد. تمرکز یک برنامه تمرینی قبل از عمل باید بر روی عملکرد بیمار و تمرین های تقویت کننده برای هر دو اندام تحتانی باشد. یکی از دستگاه های مخصوص برای فیزیوتراپی بعد از جراحی تعویض مفصل زانو دستگاه سی پی ام است. فیزیوتراپی زانو با دستگاه سی پی ام زمان کامل شدن دامنه حرکتی زانو را بسیار تسریع می دهد.
شواهد نشان می دهد که فیزیوتراپی همیشه بعد از عمل جراحی آرتروپلاستی کامل زانو برای بیمار مفید است. همچنین برخی از شواهد وجود دارد که تاکید میکند فیزیوتراپی برای کاهش مدت دوره نقاهت بعد از جراحی نیز مفید است.
این جلسات به شما کمک می کنند که:
پای خود را تقویت کنید.
حرکات زانو را بازیابی کنید.
دردتان کاهش یابد.
ادم و تورم کاهش یابد.
دامنه حرکتی بدون درد زانو افزایش یابد.
و همچنین به شما کمک می کند تا هر چه زودتر روی زانوی جدید خود قدم بردارید.
تمرینات فیزیوتراپی عمل مفصل زانو
بعد از جراحی تعویض مفصل زانو، انجام تمرینهای فیزیوتراپی زیر نظر متخصصان فیزیوتراپیست بسیار مهم است، این حرکات باعث میشود که عضلات شما تقویت شده و توان حرکت کردن خود را بازیابید. همچنین به افزایش گردش خون در پاها کمک میکند، که برای جلوگیری از لخته شدن خون بسیار مهم است. در فیزیوتراپی مفصل زانو تمریناتی برای بالابردن استقامت ماهیچه‌های بیمار انجام میشود که روش صحیح حرکت کردن را آموزش می‌دهند و درد زانو را کم می‌کنند.
تمرین عضله‌های چهارسر ران
در این حرکت بیمار عضلات ران را سفت کرده، زانو را صاف نگه می‌دارد و پنج تا ده ثانیه صبر میکند؛ این تمرین معمولا به مدت دو دقیقه و تا ده بار تکرار میشود و مابین هر مرتبه یک دقیقه استراحت میکند.
حرکات مچ پا
این حرکت برای از بین بردن ورم مُچ و قسمت پایین پا انجام میشود؛ عضلة ساق و ران با کمک فیزیوتراپیست منقبض میشود و پا از مچ به صورت ریتم‌دار پایین و بالا می‌رود، این حرکت دو تا سه بار در روز و به هر بار به مدت سه دقیقه صورت میگیرد.
تمرین بالاکشیدن پای صاف شده
مانند حرکت اول، عضلات ران سفت شده و در حالی که زانو صاف میشود، پا را چند سانتیمتر بالا می‌آورند و پنج تا ده ثانیه نگه داشته و بعد به آرامی پایین می‌آورند؛ تکرار و مدت این ورزش مانند حرکت اول است.
صاف نگه‌داشتن زانو
متخصص یک حوله زیر پاشنة پا قرار می‌دهد و از بیمار می‌خواهد تا ران خود را منقبض کند و زانوی خود را صاف نگه داشته و پشت آن را به تخت بچسباند؛ این حرکت هم پنج تا ده ثانیه در هر مرتبه طول می‌کشد.
خم کردن زانو به کمک تخت
زانو تا حد امکان خم شده و پاشنه روی تخت سُر می‌خورد، پا در خم‌ترین حالت پنج تا ده ثانیه نگه داشته شده و سپس صاف میشود.
خم کردن زانو در وضعیت نشسته
در حال نشسته روی تخت، پای دیگر را پشت پاشنة پای عمل شده در حالت محافظ قرار می‌دهند، سپس آرام زانو را تا حد امکان خم کرده و بعد از پنج تا ده ثانیه صاف می‌کنند.
خم کردن زانو بدون محافظ
در حالتی شبیه به حرکت قبلی بدون محافظت پای دیگر انجام میشود، سپس برای بیشتر خم شدن زانو، قسمت بالاتنه را به سمت جلو حرکت می‌دهند، این تمرین را تا جایی که خسته شوند یا زانو کاملا خم شود انجام می‌دهند.
